Pierwszy rektor w latach 1952-1956. Na uczelni pracował w latach 1946-1966
Urodził się 22 października 1895 r. w Krośnie. Ukończył gimnazjum w Drohobyczu. Studia medyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim rozpoczął w 1912 r. i po przerwie spowodowanej służbą wojskową w armii austriackiej ukończył w 1921 r. na Uniwersytecie Lwowskim, otrzymując stopień doktora wszech nauk lekarskich. Studiował oprócz tego chemię na Politechnice Lwowskiej. W latach 1922–1928 był asystentem u Adolfa Becka, a od 1928 do 1929 r. (po habilitacji) docentem fizjologii Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Lwowskiego. W 1929 r. otrzymał nomi- nację na profesora nadzwyczajnego. Został też kierownikiem Zakładu Fizjologii Akademii Medycyny Weterynaryjnej we Lwowie. Po uzyskaniu w 1931 r. stypendium Fundacji Rockefellera studiował fizjologię i farmakologię w Departament of Pharmacology University College w Londynie. W 1937 r. mianowano go profesorem zwyczajnym. W Akademii Medycyny Weterynaryjnej i późniejszym Lwowskim Instytucie Weterynaryjnym pracował naukowo i prowadził wykłady z fizjologii do 1944 r.
W lipcu 1945 r. przybył na czele zorganizowanej przez siebie grupy weterynaryjnej z Krakowa do Wrocławia i rozpoczął starania o utworzenie Wydziału Medycyny Weterynaryjnej na Uniwersytecie i Politechnice. Po jego otwarciu w listopadzie został pierwszym kierownikiem Katedry Fizjologii Wydziału Medycyny Weteryna- ryjnej (do 1948 r. był też kierownikiem Katedry Chemii Fizjologicznej), pozostając nim do 1953 r., mimo przejścia pod koniec 1945 r. na Wydział Lekarski. Na stano- wisku kierownika Zakładu Fizjologii Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu i Politechniki, a następnie Akademii Medycznej we Wrocławiu pracował do 1966 r., kiedy to przeszedł na emeryturę.
Brał udział w działalności organizacyjnej i społecznej. Był współorganizatorem katedr i zakładów fizjologii obydwu wydziałów (1945). Był też pierwszym kierownikiem tych placówek. Należał do współzałożycieli wrocławskiego Studium Wychowania Fizycznego, Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, wrocławskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Fizjologicznego. Organizował V Zjazd Polskiego Towarzystwa Fizjologicznego we Wrocławiu (1952). W 1945 r. założył Spółdzielnię Pracowników Wyższych Zakładów Naukowych, która kupowała żywność i rozdzielała ją między przybywających, często wprost z obozów i frontów, pracowników naukowych.
Po przyjeździe do Wrocławia w 1945 r. zorganizował straż akademicką dla nauczycieli Wydziału Medycyny Weterynaryjnej, Zakładu Fizjologii AM, a także SWF. Już w 1946 r. kierował bez akceptacji władz jednorocznym kursem wychowania fizycznego, będąc przekonanym o potrzebie kształcenia nauczycieli. Kurs ten był zalążkiem przyszłego Studium Wychowania Fizycznego. W latach 1947-1950 był dyrektorem tego studium, a później rektorem Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego. Był pedagogiem o ogromnej wiedzy, darzonym przez studentów głębokim sza- cunkiem i chętnie słuchanym. Był ich powiernikiem. Zawsze służył radą, a także pomocą finansową. Był kuratorem Bratniej Pomocy przy WSWF. Bywał często na zebraniach tej organizacji, służąc dobrym słowem, a nierzadko tonując gorące dys- kusje przy rozdziale pieniędzy i darów. Żył dniem codziennym studentów. Na pierw- szych obozach letnich i zimowych w Zieleńcu i Złocieńcu stwarzał atmosferę rodzinną, radosną; jako przyszłym nauczycielom wychowania fizycznego wpajał studentom poczucie ważnej misji społecznej. Zawsze troszczył się o ich warunki bytowe. Naj- większą radością i dumą napełniał go widok studentów WSWF, którzy w połowie marca, opaleni i uśmiechnięci, wracali z obozów zimowych. Ku nieopisanej radości uczestników tych obozów zarządzał zwykle kilkudniowe dni rektorskie. Podobnie było po zakończeniu obozów letnich.
Szczególnie ważną misję społeczną przypisywał lekarzom szkolnym i sportowym, których kształcił już w latach 30. ubiegłego wieku. Widział ich, w sojuszu z nauczycielami wychowania fizycznego, jako głównych rzeczników powszechnego zdrowia. Za jego kadencji umożliwiono odbycie po drugim roku studiów medycznych równo- legle do studiów wychowania fizycznego, około 70 późniejszych lekarzy było także magistrami wychowania fizycznego. Zajmowali oni przez długie lata czołową po- zycję w sporcie wyczynowym i szkolnym, w poradnictwie sportowo-lekarskim.
Był nie tylko uczonym o głębokiej wiedzy, ale także człowiekiem godnym najwyż- szego szacunku. Ufał współpracownikom, doceniał ich pracę, zabiegał o należny po- ziom ich bytu. Cierpliwy, ale i wymagający we współpracy z innymi, tępił pustosłowie i pozorne działania. Osoby, które utrzymywały z nim kontakt w okresie emerytalnym potwierdzały, że najprzyjemniejszym dla niego tematem rozmów była nadal szkoła, której pomyślnego rozwoju zawsze pragnął.
Opublikował około 70 prac w języku polskim, a także angielskim, niemieckim i francuskim. Dorobek naukowy pracowników kierowanych przez niego zakładów fizjologii liczy około 180 publikacji. Dotyczą one głównie fizjologii układu krąże- nia krwi (ponad 80), przemiany materii i funkcji nerek (ponad 50), wychowania fizycznego i sportu oraz innych pokrewnych zagadnień. Był promotorem lub recen- zentem ponad 50 prac doktorskich oraz naukowym opiekunem lub recenzentem około 20 prac habilitacyjnych. Stworzył wrocławską szkołę fizjologiczną, której absolwenci objęli jako profesorowie lub docenci kierownictwo samodzielnych placówek naukowych. Jego uczniami byli: Bolesław Buła, Tadeusz Garbuliński, Adam Gosk, Zbigniew Jethon, Witold Juzwa, Andrzej Paradowski, Marian Przystasz, Grzegorz Załuski i Edward Ziobro. Uczniami z okresu lwowskiego byli też Stefan Sowiński, profesor ginekologii Wydziału Medycznego AM w Krakowie, oraz Michał Szabuniewicz, profesor fizjologii i farmakologii w Teksasie.
Był doktorem honoris causa Akademii Rolniczej oraz AM we Wrocławiu (1966), członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Fizjologicznego (od 1966), członkiem korespondentem byłej Akademii Umiejętności w Krakowie (od 1945), członkiem założycielem WTN (od 1946), doktorem nauk biologicznych Akademii Nauk ZSRR (1940).
Został odznaczony m.in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Od- znaką Budowniczego Wrocławia, Odznaką „Za wzorową pracę w służbie zdrowia”, Złotą Odznaką AZS, Medalem „Za waleczność”, Medalem 10-lecia Odzyskania Niepodległości, Medalem „Za zasługi dla upowszechniania kultury fizycznej”, był też laureatem Nagrody Naukowej Miasta Wrocławia.
Był nie tylko założycielem, dyrektorem i rektorem naszej uczelni, ale przede wszystkim propagatorem jej społecznej i narodowej misji. Jako żarliwy entuzjasta powszechnego wychowania fizycznego oraz wybitny fizjolog i humanista stworzył biologiczne podstawy teorii wychowania fizycznego opartej z jednej strony na biologicznych prawach rządzących organizmem, a z drugiej na wpływach środowiskowych jego bytowania; zainspirował całe pokolenia badaczy, którzy rozumieją istotę wychowania fizycznego.
Zmarł 31 marca 1975 r. Jest pochowany na cmentarzu Grabiszyńskim we Wrocławiu (pole nr 17).
Bolesław Buła i Grzegorz Załuski
Źródło:
- Kulmatycki Lesław (oprac.) Księga profesorów Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu, Wyd. II, AWF Wrocław, 2016.
